Miasto Bergamo
Do miasta wjeżdża się zwykle od strony BERGAMO BASSA, które ciągnie się na północ od stacji kolejowej. W centrum tego wysadzanego drzewami zespołu architektury neoklasyczno-faszystowskiej wznoszą się pseudodoryckie świątynie Porta Nuova, które stanowią początek obszernego, pełnego zieleni placu Sentierone, otoczonego przez XIX-wieczne podcienie. Nad placem góruje monumentalna, prostokątna bryła zbudowanego w epoce Mussoliniego Palazzo di Giustizia. Jest to najbardziej ożywiona część dolnego miasta, która jest bardzo ruchliwa zarówno w ciągu dnia, jak i w czasie wieczornej passeggiata, ale nie jest zbyt urokliwa, i dlatego najlepiej zachować siły na BERGAMO ALTA. Dojechać tam można kolejką z końca Viale Vittorio Emanuele II albo autobusem # 1 lub # 3 ze stacji kolejowej. Kolejka i autobus dojeżdżają do Piazza Mercato delle Scarpe, skąd całe górne miasto jest w zasięgu ręki.
Bergamo Alta
Z Piazza Mercato delle Scarpe uliczką Gombito dochodzi się na Piazza Vecchia; otoczony, jest harmonizującymi ze sobą budynkami w stylach tak różnych, jak mieszczące kawiarnie i restauracje domy z balkonami z kutego żelaza oraz bogata palladiańska biblioteka publiczna. Zachwycony placem Stendhal nazwał go „najpiękniejszym miejscem na ziemi“, i rzeczywiście plac ma swój urok. Nad wszystkim dominuje tu utrzymany w stylu gotyku weneckiego średniowieczny Palazzo della Ragione, który zajmuje całą jedną stronę placu i, zwłaszcza wieczorem, przy świetle latami z kutego żelaza, nadaje całości charakter sceny teatralnej. Pod otwartymi, podpierającymi gmach arkadami, odbywały się posiedzenia sądu, a przestępców po wydaniu wyroku wystawiano tu na widok publiczny. W 1797 roku plac był sceną radosnych obchodów z okazji ustanowienia przez Francuzów Republiki Bergamo. Pokryty kobiercami plac zamieniono w salę balową pod gołym niebem, ustawiono na nim „drzewo wolności”, a tańce, zgodnie z duchem nowych czasów, prowadzili arystokrata wraz z rzeźnikiem.
Na prawo od Palazzo della Ragione wchodzi się do potężnej Torre della Civica, na którą można wyjechać windą (sb. 10.00-12.45 i 15.00-17.50, nd.iświęta 10.00-17.50). Jej XV-wieczny dzwon, który cudem uniknął przetopienia przez Niemców w czasie II wojny światowej, nadal co wieczór o 22.00 wybija wzywający do udania się na spoczynek 180-dźwiękowy sygnał. Pod arkadami pałacu przechodzi się na Piazzetta del Duomo, gdzie po lewej wznosi się Duomo, która jest jednak mniej ciekawa od znajdującego się na wprost kościoła Santa Maria Maggiore. Jest to sporych rozmiarów romańska świątynia, do której wejście zdobi ząbkowany, gotycki portyk, zwieńczony podwójną loggią z figurami świętych. Wystrój wnętrza jest niezmiernie bogaty: zgodnie z najgorszą tradycją barokowego przejaskrawienia, sklepienie gęsto usiano ornamentyką, a cały kościół złoconą sztukaterią, malowanymi winietami i uchwyconymi w omdlałych pozach statuami. Po prawej stronie znajduje się też kicz — XIX-wieczny pomnik kompozytora Donizettiego, mieszkającego w Bergamo i zmarłego tu na syfilis w roku 1848. Był on twórcą bardzo popularnych romantycznych komedii muzycznych, które miały łatwe do zapamiętania melodie i prostą akcję. Śmierć tego najsłynniejszego syna miasta wywołała tu wiele emocji, co uwidocznione jest na pomniku, na którym rzeźbione cherubiny tupią nogami i ciskają w rozpaczy swoje liry. Poza tym w kościele wyróżniają się inkrustowane drewniane stalle, które zaprojektował Lotto, a wykonali miejscowi rzemieślnicy, piękne nie tylko ze względu na skomplikowane motywy krajobrazowe, ale przede wszystkim z powodu niebywałej gamy kolorów naturalnego drzewa.
Niezwykle bogata dekoracja Santa Maria nie dorównuje jednak renesansowej dekoracji sąsiedniej Capella Colleoni. Dobudowana do kościoła w latach siedemdziesiątych XV wieku, kaplica posiada wspaniałą ornamentykę fasady, mnóstwo miniaturowych arkad, balustrad i skręconych kolumn (wszystko z utrzymanego w pastelowej tonacji marmuru), a zwieńczona jest kopułą budzącą skojarzenia z meczetem. Budowę zlecił rzeźbiarzowi z Pavii, Amadeo (temu samemu, który zaprojektował równie bogatą Certosa di Pavia), mieszkający w Bergamo najemnik wenecki, Bartolomeo Colleoni. Wnętrze daje prawie takie samo poczucie przesytu. Sklepienie w XVIII wieku zostało pokryte freskami przez Tiepolo, a główny obiekt, inkrustowany płaskorzeźbami i statuetkami sarkofag Colleoniego, zwieńczony jest błyszczącą, pozłacaną postacią na koniu. Jest tu też skromniejszy grobowiec jego córki Medei, która zmarła w wieku 15 lat.
Warto też spojrzeć na pobliskie baptysterium, które w XVII wieku, kiedy chrzty zaczęły odbywać się w katedrze, zostało usunięte z wnętrza Santa Maria Maggiore. Po pewnym czasie zrekonstruowano je przed znajdującą się na prawo od Capella Colleoni Aula della Curia (Sąd biskupi). Ta ostatnia budowla ozdobiona jest XIII-i XIV-wiecznymi freskami z życia Chrystusa i zastanawiającą sceną, w której Chrystus jak Damokles, trzymając sztylet w zębach, sądzi skazanych. Z kolei na tyłach Santa Maria Maggiore położona jest wzniesiona w X wieku i niedawno odnowiona Tempietto di San Croce.
Prowadząca za Piazza Vecchia i dalej na skraj Bergamo Alta wąska Via Colleoni, (nazwana tak ku czci Bartolomeo Colleoni) jest jedną z ważniejszych arterii górnego miasta, wzdłuż której szczególnie liczne są cukiernie specjalizujące się w ptaszkach z marcepanu (ucelli). Pod numerami 9-11 mieści się założona przez Colleonich instytucja charytatywna, która miała za zadanie wyposażać biedne panny w wiano, gdyż Wenecjanie zabronili nie posiadającym go kobietom wychodzić za mąż. Obecnie znajduje się tu małe muzeum (śr. 10.00-12.00). Na Piazza Mascheroni, przy końcu Via Colleoni, mieści się wejście do Citadella, wzniesionej przez Barnabo Viscontiego i zajmującej początkowo całą zachodnią część wzgórza. Zachowane do dziś budynki goszczą niewielki teatr i dwa muzea, archeologiczne (wt.-pt. 9.00-12.00 i 15.00-17.00, sb. 15.00-18.00) i przyrodnicze (wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00), które zainteresują tylko specjalistów.
Z Colle A perto („otwarte wzgórze”) widać ładnie Bergamo Bassa, ale widok nie ma porównania z zapierającą dech w piersiach panoramą z Castello, który położony jest na samym szczycie San Vigilio. Za Porta San Alessandro znajduje się dolna stacja kursującej pod szczyt kolejki, ale spacer stromą wąską drogą, z widokami na ogródki najbardziej ekskluzywnej dzielnicy Bergamo, jest także bardzo przyjemny. Trzeba pamiętać jednak, że mijane po drodze restauracje i bary należą do droższych. Sam zamek jest w remoncie, ale można wejść na szczyt wzgórza, gdzie, poza podziwianiem widokow, można zwiedzić labirynt podziemnych korytarzy, które prowadziły kiedyś do Bergamo Alta.
Po powrocie do Colle A perto, można albo przejść jeszcze raz przez miasto, albo okrążyć je idąc po obwodzie murów (obejście całego miasta zajmuje koło dwóch godzin). Najbardziej malowniczy odcinek tej trasy leży między Colle Aperto a Porta San Giacomo, skąd długi szereg schodów prowadzi do dolnego miasta. Wracając przez miasto, przed zejściem w kręte uliczki średniowiecznej dzielnicy, warto zajrzeć na teren Rocca, gdzie mieści się małe muzeum ruchu zjednoczeniowego.
Accademia Carrara
U podnóża pagórka, na którym znajduje się Bergamo Alta, w pobliżu starych murów, znajduje się jedno z ważniejszych miejsc w Bergamo, jedna z najlepszych w Lombardii galerii sztuki, Accademia Carrara (dojście ze starego miasta Via Porta Dipinta przez Porta Sant’Agostino; śr.-pn. 9.30-12.30 i 14.30-17.30; 2000L). Wystawione są tu bardzo czytelnie, z wyobraźnią i nastawieniem na laika, dzieła Pisanellego i Botticellego, Giovanni Belliniego i Crivellego, Carpaccia i Lotta. Są też obrazy realistów lombardzkich Foppy i Bergognone, portrety w stylu hiszpańskim Moroniego, wytworny, wyidealizowany Św. Sebastian Rafaela oraz prace Tycjana i Palmy il Vecchio.
Nie należy też opuszczać sali poświęconej pracy urodzonego w Bergamo, współczesnego rzeźbiarza Giacomo Manzu, który najbardziej wsławił się uproszczonymi brązowymi rzeźbami kardynałów.
Gastronomia
Najtańszą restauracją w Bergamo jest ACLI mensa w podziemiach hotelu Sant’Antonio, gdzie za pełny posiłek płaci się 8000L. Inne restauracje nastawione są na turystów zamożnych, których przyciągają do miasta serwowane tu przysmaki z lokalnych ptaków (polowanie na nie jest ważnym sportem w Bergamo). Dla oszczędnych najlepsza jest jak zawsze pizza na wynos lub bar w domu towarowym: pizzeria mieści się przy Via Gombita, a duży supermarket przy Via Tiraboschi koło Porta Nuova. Przy stromej, pełnej piwiarni i sklepów z odzieżą Via Alessandro, która biegnie z dolnego do górnego miasta, jest restauracja samoobsługowa, gdzie można usiąść przy stoliku (otwarta tylko w południe).
Wśród zwykłych restauracji wyróżniają się przede wszystkim: widokowa, posiadająca miłą obsługę i, co ciekawe, bardzo tania restauracja pod gołym niebem na szczycie San Vigilio (tuż pod zamkiem); położona przed cytadelą, na Piazza Mascheroni, niedroga Trattoria Bernabo oraz szereg stosunkowo tanich pizzerii i trattorii na Via Previtali, Via San Bemardino i Via Quarenghi, w dzielnicy położonej na zachód od stacji kolejowej. Dla spragnionych rozrywki w czasie jedzenia lub popijania drinków, na Via N. Sauro (autobus #9a, #9b, lub #9c z Porta Nuova) położony jest Half Moon Video Bar, gdzie video jest włączone przez całą noc. Kufel piwa w atmosferze bardziej tradycyjnej można wypić w birreria na Piazza Mercato delle Scarpe.